Καρκίνος του Τραχήλου της Μήτρας

Τι είναι ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας;

Το πέρασμα το οποίο εντοπίζεται στο κατώτερο τμήμα της μήτρας, ακριβώς στο σημείο που τελειώνει ο κολπικός σωλήνας, ονομάζεται τράχηλος της μήτρας. Ο Καρκίνος του Τραχήλου της Μήτρας ανήκει στην κατηγορία των νεοπλασματικών νόσων που έχουν αποτελέσει αντικείμενο διαρκούς και επιμελούς έρευνας και για τις οποίες οι γνώσεις μας σήμερα είναι ιδιαίτερα επαρκείς. Στην περίπτωση που ο Καρκίνος του Τραχήλου της Μήτρας διαγνωσθεί σε πολύ αρχικό στάδιο, είναι σχεδόν στο 100% των περιπτώσεων πλήρως θεραπεύσιμος. Ξεκινάμε λοιπόν με αυτήν την τόσο σημαντική πληροφορία, ότι η έγκαιρη διάγνωση σώζει ζωές.

Η Μήτρα αποτελεί ένα από τα όργανα του αναπαραγωγικού συστήματος της γυναίκας και βρίσκεται μέσα στην Πύελο (λεκάνη), ανάμεσα στην Ουροδόχο Κύστη και το Ορθό (τελικό τμήμα του Παχέος Εντέρου). Έχει μορφή που μοιάζει με αχλάδι. Το «παχύ» σφαιρικό τμήμα της ονομάζεται Σώμα της Μήτρας, ενώ το πιο λεπτό τμήμα της ονομάζεται Τράχηλος («λαιμός») της Μήτρας. Ο Τράχηλος έχει μήκος περίπου 4 εκατοστά και προβάλλει κατά ένα μεγάλο μέρος του μέσα στον Κόλπο. Από αυτό το μέρος του Τραχήλου (Έξω Τραχηλικό Στόμιο) λαμβάνεται και το κυτταρολογικό επίχρισμα για το Τεστ Παπανικολάου.

Ο Τράχηλος της Μήτρας και ιδιαίτερα η περιοχή του Έξω Τραχηλικού Στομίου αποτελεί ένα σημείο έντονων φυσιολογικών κυτταρικών μεταβολών. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια της ζωής της γυναίκας, παρατηρείται μια φυσιολογική μετατροπή του επιθηλίου (του επιφανειακού κυτταρικού στρώματος), το οποίο από «κυλινδρικό» με περίπου ορθογώνια και μεγάλου ύψους κύτταρα, μετατρέπεται σε «πλακώδες» με αποπεπλατυσμένα χαμηλά κύτταρα. Αυτό σημαίνει ότι στον Τράχηλο της Μήτρας λαμβάνουν χώρα συνεχείς κυτταρικές μεταβολές. Θα μπορούσαμε να πούμε, κατά μια έννοια, ότι επικρατεί μια «κυτταρική ανησυχία». Αυτή η «κυτταρική ανησυχία» καθιστά τον Τράχηλο της Μήτρας ευάλωτο σε διάφορες καταστάσεις, όπως πληθώρα ιογενών λοιμώξεων, μεταξύ των οποίων και ο ιός του HPV. Με τη σειρά τους, οι διάφορες λοιμώξεις μπορούν να οδηγήσουν σε μια σειρά παθήσεων, από Δυσπλαστικές Αλλοιώσεις (προκαρκινικές αλλοιώσεις) έως και την εμφάνιση Καρκίνου του τραχήλου της μήτρας.

Ο Καρκίνος του Τραχήλου της Μήτρας απαντάται κυρίως σεξουαλικώς ενεργά άτομα νεότερων ηλικιών (γυναίκες 30-50 ετών), ενώ εμφανίζει και μια δεύτερη επιδημιολογική αύξηση μετά τα 65 έτη. Στο 80% των περιπτώσεων προέρχεται από το «πλακώδες» επιθήλιο, ενώ στο υπόλοιπο 20% από το «κυλινδρικό».

Ποια είναι τα βασικά συμπτώματα;

Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας αργεί να εμφανίσει συμπτώματα, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να παραμείνει ασυμπτωματικός. Αρχικά, η νόσος δεν γίνεται αντιληπτή, ενώ στη συνέχεια μπορεί να εκδηλωθεί με αιμορραγίες, αιμόρροια μετά τη σεξουαλική επαφή, καθώς και με κοιλιακό πόνο. Ορισμένες γυναίκες, μπορεί να εμφανίσουν δυσκοιλιότητα, συχνοουρία, διαταραχές στην περίοδό τους και ασυνήθιστες κολπικές εκκρίσεις.

Ποια τα αίτια;

Ο Καρκίνος του Τραχήλου της Μήτρας αποτελεί μια σπάνια, μακροπρόθεσμη επιπλοκή της λοίμωξης από τον ιό HPV. Η λοίμωξη με τον ιό HPV αποτελεί το συχνότερο Σεξουαλικώς Μεταδιδόμενο Νόσημα σε παγκόσμιο επίπεδο. Σήμερα είναι γνωστοί πάνω από 100 διαφορετικοί τύποι του ιού. Ανάλογα με την ικανότητά τους να προκαλέσουν κυτταρικές αλλοιώσεις, οι ιοί αυτοί χωρίζονται σε δυο μεγάλες ομάδες – χαμηλού κινδύνου (low risk HPV – LR – HPV) και υψηλού κινδύνου (high risk HPV – HR – HPV). Οι HR – HPV ιοί HPV 16 και 18 αποτελούν τους πιο επικίνδυνους ιούς για πρόκληση Δυσπλαστικών Αλλοιώσεων και Καρκίνου του Τραχήλου της Μήτρας.

Η λοίμωξη από τον ιό HPV δεν προκαλεί συμπτώματα. Οι περισσότερες περιπτώσεις παρουσιάζουν μάλιστα αυτόματη ίαση εντός ενός διαστήματος 6-24 μηνών. Πρόβλημα υφίσταται μόνο στην περίπτωση μιας χρόνιας επιμένουσας λοίμωξης από τον ιό, ο οποίος θα καταφέρει τελικά να ενσωματώσει το γενετικό του υλικό στο γενετικό υλικό (DNA) των κυττάρων του Τραχήλου της Μήτρας. Σε αυτήν την περίπτωση, η χρόνια λοίμωξη μπορεί να οδηγήσει σε Δυσπλαστικές Αλλοιώσεις (προκαρκινικές αλλοιώσεις) του επιθηλίου, οι οποίες εάν δεν διαγνωσθούν και δεν θεραπευθούν εγκαίρως, ενδέχεται να εξελιχθούν ακόμα και σε Καρκίνο του Τραχήλου της Μήτρας.

Οι προκαρκινικές αλλοιώσεις και οι έγκαιρη διάγνωσή τους – Πώς γίνεται η διάγνωση;

Ο Καρκίνος του Τραχήλου της Μήτρας εμφανίζει μια ιδιαιτερότητα: Μπορεί να διαγνωσθεί ήδη από τα πρώιμα στάδιά του και να αντιμετωπισθεί πολύ γρήγορα και αποτελεσματικά, έτσι ώστε να είναι πλήρως θεραπεύσιμος στην πλειοψηφία των περιπτώσεων.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, το οργανωμένο Πρόγραμμα Πρόληψης του Καρκίνου του Τραχήλου της Μήτρας έχει οδηγήσει σε εντυπωσιακή μείωση της εμφάνισής του. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι σύμφωνα με τα στοιχεία της Γερμανικής Αντικαρκινικής Εταιρείας (Deutsche Krebsgesellschaft – DKG), ο Καρκίνος του Τραχήλου αποτελούσε τον συχνότερο κακοήθη όγκο στις γυναίκες κατά την δεκαετία του 1970, ενώ σήμερα βρίσκεται μόλις στην 11η θέση.

Η καθιέρωση του Προγράμματος Πρόληψης του Καρκίνου του Τραχήλου της Μήτρας ήταν αποτέλεσμα μακροχρόνιων επιστημονικών μελετών και κλινικών ερευνών, οι οποίες οδήγησαν στην κατανόηση της γένεσης και πορείας της νόσου και των προσταδίων της.

Οι δυο σημαντικότεροι ιστορικοί σταθμοί στην πορεία αυτή, είναι οι έρευνες του Γεωργίου Παπανικολάου και του Harald zur Hausen.

Ο Γ. Παπανικολάου διαπίστωσε ότι οι προκαρκινικές αλλοιώσεις του Τραχήλου της Μήτρας μπορούν να διαγνωσθούν εύκολα και ανώδυνα μέσω της λήψης ενός κυτταρικού δείγματος από τον Τράχηλο (Τεστ-Παπανικολάου – Pap-Test). Το έργο αυτού του σπουδαίου Έλληνα ιατρού, βιολόγου και διανοούμενου, έβαλε τα θεμέλια για την Πρόληψη του Καρκίνου του Τραχήλου της Μήτρας, σώζοντας τη ζωή εκατομμυρίων γυναικών ανά τον κόσμο.

Εικόνα 1: Ο Γεώργιος Παπανικολάου

Ο Γερμανός Harald zur Hausen, μετά από μακροχρόνιες μελέτες πάνω στον ιό HPV, κατάφερε να διαπιστώσει την αιτιολογική σύνδεση του ιού HPV με την εμφάνιση του Καρκίνου του Τραχήλου της Μήτρας. Έτσι δεν συνέβαλε μόνο καταλυτικά στην κατανόηση της παθογένειας της νόσου, αλλά έθεσε και τις βάσεις για την δημιουργία του Εμβολίου HPV. Ο Harald zur Hausen τιμήθηκε για τις εργασίες του και την προσφορά του με το Βραβείο Nobel Ιατρικής το 2008.

Με όλα αυτά γίνεται λοιπόν κατανοητό, ότι όταν μιλάμε για τον Καρκίνο του Τραχήλου της Μήτρας, αναφερόμαστε περισσότερο στο θέμα της Πρόληψης, αφού ο κίνδυνος εμφάνισης αυτής της νόσου σε γυναίκες που συμμετέχουν τακτικά στο Πρόγραμμα Πρόληψης είναι ουσιαστικά ανύπαρκτος.

Το Πρόγραμμα Πρόληψης του Καρκίνου του Τραχήλου της Μήτρας

Στο Πρόγραμμα περιλαμβάνονται τα εξής:

Ετήσια Εξέταση Κυτταρολογικού Επιχρίσματος (Τεστ Παπανικολάου – Pap-Test)
Κολποσκόπηση και Λήψη Βιοψίας εφόσον υφίσταται ένδειξη (δηλ. σε μη φυσιολογικό εύρημα στο Pap-Test)
HPV-Test (σε περιπτώσεις που χρειάζεται ταυτοποίηση του ιού ή τίθεται το ερώτημα χρόνιας λοίμωξης, μετά από ασαφές αποτέλεσμα τoυ Pap-Test, στα πλαίσια ελέγχου μετά από θεραπεία Δυσπλαστικών Αλλοιώσεων και με αυξανόμενη συχνότητα σαν τμήμα της γενικής Πρόληψης)
Χειρουργική Αφαίρεση Δυσπλαστικών Προκαρκινικών Αλλοιώσεων (Κωνοειδής Εκτομή). Αποτελεί μια ολιγόλεπτη επέμβαση που γίνεται σε εξωτερική βάση και κατά την οποία γίνεται αφαίρεση του προσβεβλημένου τμήματος του Τραχήλου κάτω από Κολποσκοπικό Έλεγχο.
Το Εμβόλιο HPV σε όλα τα κορίτσια άνω των 9 ετών και σε γυναίκες όλων των ηλικιών, ακόμα και εάν έχουν μολυνθεί από τον HPV κατά το παρελθόν

Ποια τα στάδια του καρκίνου;

Ανάλογα με το πλήθος των καρκινικών κυττάρων και τον βαθμό εξάπλωσής τους, η νόσος χωρίζεται σε πέντε βασικά στάδια.

Στάδιο 0: Κατά την εξέταση εντοπίζονται κύτταρα τα οποία εμφανίζουν προκαρκινικές αλλοιώσεις

Στάδιο 1: Ο καρκίνος εντοπίζεται αποκλειστικά και μόνο στον τράχηλο

Στάδιο 2: Ο καρκίνος έχει ήδη εξαπλωθεί στους κοντινούς σε αυτόν ιστούς

Στάδιο 3: Ο καρκίνος έχει ήδη εξαπλωθεί στην πυελική περιοχή, καθώς και στο κατώτερο τμήμα του κόλπου

Στάδιο 4: Ο καρκίνος έχει προχωρήσει σε άλλα όργανα, όπως η ουροδόχος κύστη ή το έντερο

Ποια η κατάλληλη θεραπεία για αντιμετώπιση;

Στην περίπτωση διάγνωσης Καρκίνου του Τραχήλου της Μήτρας, ο προγραμματισμός της Θεραπείας γίνεται ανάλογα με το στάδιο της νόσου και με την ύπαρξη ή μη μεταστάσεων. Η θεραπεία επίσης επηρεάζεται από την ηλικία της γυναίκας, καθώς και από το ενδεχόμενο πρόθεσής της για μελλοντική εγκυμοσύνη.

Τα πολύ πρώιμα στάδια του Καρκίνου του Τραχήλου μπορούν να αντιμετωπισθούν χειρουργικά με μια «απλή» Λαπαροσκοπική Ολική Υστερεκτομή, όμοια με την Λαπαροσκοπική Ολική Υστερεκτομή που διενεργείται για καλοήθη νόσο. Η λαπαροσκοπική μέθοδος διασφαλίζει ταχύτερη αποκατάσταση και μικρότερο τραύμα για την ασθενή, καθώς πραγματοποιείται μέσω μικρών τομών, οι οποίες δεν προκαλούν τις ευμεγέθεις ουλές που προκαλούσαν επεμβάσεις στο παρελθόν. Επιπλέον, ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος μετεγχειρητικών επιπλοκών και η γυναίκα μπορεί να επιστρέψει άμεσα στις καθημερινές της δραστηριότητες.

Σε πιο προχωρημένα στάδια, διενεργείται η Ριζική Ολική Υστερεκτομή κατά Wertheim-Meigs, η οποία περιλαμβάνει και Λεμφαδενικό Καθαρισμό (Αφαίρεση Λεμφαδένων). Πρόκειται για μια αξιόπιστη μέθοδο επέμβασης κατά την οποία αφαιρούνται οι ύποπτοι ή επιβεβαιωμένα μεταστατικοί λεμφαδένες.

Σε περιπτώσεις εκτεταμένης νόσου, η θεραπεία δεν είναι πλέον χειρουργική, γιατί ένα χειρουργείο θα οδηγούσε με μεγάλη πιθανότητα σε αρκετά περιεγχειρητικά και μετεγχειρητικά προβλήματα, χωρίς να προσφέρει μεγαλύτερες πιθανότητες ίασης από μια συντηρητική θεραπεία. Αυτά τα περιστατικά αντιμετωπίζονται με συνδυασμό Ακτινοβολίας και Χημειοθεραπείας, καθώς ο συνδυασμός των δυο κρίνεται ασφαλέστερος και πιο αποτελεσματικός.

Η κ. Ά. Πιτσιλλίδη και ο κ. Δρ. Δ. Παναγιωτόπουλος είναι μέλη της Γερμανικής Εταιρείας Παθολογίας Τραχήλου και Κολποσκόπησης (AG-CPC – Arbeitsgemeinschaft für Zervixpathologie und Kolposkopie), καθώς και κάτοχοι του Διπλώματος Κολποσκόπησης της AG-CPC.